ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 11، بهمن 1399 ، شماره پی در پی 57

تطبیق وتأثیر نقش روابط بینامتنی در تصویر گرایی شعر سنایی وحافظ

صفحه (269 - 289)
محمد رضا کمالی بانیانی ، نصرالله امامی (نویسنده مسئول)، محمد رضا صالحی مازندرانی ، پروین گلی زاده
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 1396
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 1397

چکیده

تصاویر و بنمایه های تصویری شعر حافظ وجوه اشتراک فراوانی با اشعار سنایی دارد؛ این بنمایه ها افزون بر صورخیال، شامل ساختار تلفیقی و ترکیبی خوشه های تصویری شعر او نیز میشوند. هدف این مقاله بررسی تصاویر و بنمایه های تصویری در شعرحافظ و مقایسه آن با تصاویر شعری سنایی و روشن شدن میزان ابتکار و تقلید در دیوان حافظ و دلایل ماندگاری اشعار اوست. رهیافتی که خواننده را در تحلیل اینگونه اشعار یاری میرساند، بینامتنیت است.

با مقایسه تصاویر شعری حافظ با سنایی و تحلیل اشعار آنها، نتایج زیر حاصل شد:

نخستین تمایز شعر حافظ با سنایی،گزینش و انتخاب کلمه با قابلیت ابهام آفرینی است. نکته دیگر اینکه ذهن حافظ غالباَ در ابداع صور خیال، ترکیب‎گراست. همچنین حافظ با تلفیق صناعات ادبی مختلف در یک تصویر، به تصاویر قدما ساختار و جان تازه ای داده است. خواجه با آوردن تصاویر و بنمایه های تصویری مترادف و هم معنی با سنایی و اعجاز در کیفیت تألیف آنها با دیگر کلمات و هماهنگی حروف، افزون بر زیبایی موسیقایی بیت، مضمون و ساختار بیت را بهتر ارائه کرده است؛ همچنین آنچه را از دیگران گرفته به زیباترین و شیواترین شکل بیان کرده است.

کلمات کلیدی
تصاویر , بن مایه , بینامتنیت , حافظ , سنایی

• - احمدی ، بابک (1382 ) حقیقت و زیبایی، تهران: مرکز.
• - پور نامداریان، تقی(1382) گمشده لب دریا، تهران: سخن.
• -تادیه ،ژان(1936) نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمه مهشید نو نهالی، تهران: نیلوفر.
• -حافظ،خواجه شمس الدین محمد(1320) دیوان،تصحیح محمد قزوینی وقاسم غنی،تهران:زوار،چاپ چهارم.
• - حافظ،خواجه شمس الدین محمد (1379) دیوان، تصحیح حسین اعرابی، تهــران: فرهنگی مکتب پناه،چاپ سوم.
• - حسنلی، کاووس(1391) چشمه خورشید، شیراز: نوید.
• -خرمشاهی،بهاء الدین (1380)حافظنامه،تهران:علمی وفرهنگی،چاپ دوازدهم.
• - داد، سیما(1382) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
• -دشتی، علی(1349) نقشی از حافظ،تهران:امیر کبیر ،چاپ پنجم.
• - ذوالنور ،رحیم (1367) در جستجوی حافظ، تهران: زوار، ویرایش دوم.
• - سنایی،ابوالمجد(1341) دیوان سنایی، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: نگاه،چاپ سوم.
• - ــــــــــــــ(1375) حدیقه الحدیقه، تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران،چاپ چهارم.
• - شمیسا، سیروس(1383) سبک شناسی شعر، تهران: میترا.
• -ــــــــــــــــ ( 1378 ) نقد ادبی، تهران: فردوس.
• - فرشیدور، خسرو(1382) درباره ادبیات و نقد ادبی، تهران: امیرکبیر، ویرایش دوم.
• -ــــــــــــــــ(1392)دستور مفصل امروز،تهران: سخن، چاپ چهارم.
• -فیروزیان،مهدی(1391)«ایهام موسیقایی در دیوان خاقانی وسنجش آن با دیوان حافظ» فصل نامهتخصصی سبک شناسی نظم ونثرفارسی(بهار ادب)،دوره5،شماره2،293-313.
• -فتوحی رود معجنی، محمود(1386) بلاغت تصویر،تهران: سخن.
• -فتوحی رود معجنی،محمود(1390)سبک شناسی ،تهران: سخن.
• -کریستوا ،ژولیا(1381)کلام ، مکالمه ورمان ،ترجمه پیام یزدانجو،تهران:مرکز
• - کدکنی، محمد رضا(1372) تازیانه های سلوک، تهران: آگه.
• - ــــــــــــــــــ ( 1377) در اقلیم روشنایی، تهران: آگه.
• References
• - Ahmadi,B.(2003). Truth and beauty.Tehran: markaz
• - Poornamdarian,T.(2003). Lost by the sea. Tehran: Sokhan
• Jadie. Jean Yves.(1936). Literary Criticism in the Twentieth Century. Translated by Mahshid No Nahali. Tehran: Niloofar
• - Hafez, Khajeh Shamsuddin Mohammad (1941) Divan, edited by Mohammad Qazvini and Qasem Ghani, Tehran: Zavar, fourth edition.
• - Hafez, Khajeh Shamsuddin Mohammad (2000) Divan, edited by - Hossein Arabi, Tehran: Farhangi Maktab Panah, third edition.
• - Hasanli, Kavous (2012) Cheshmeh Khorshid, Shiraz: Navid.
• - Khorramshahi, Bahauddin (2001) Hafeznameh, Tehran: Scientific and Cultural, Twelfth Edition.
• - Dad, Sima (2003) Dictionary of Literary Terms, Tehran: Morvarid.
• - Dashti, Ali (1970) A Role of Hafez, Tehran: Amir Kabir, Fifth Edition.
• - Zunnoor, Rahim (1988) In Search of Hafez, Tehran: Zavar, Second Edition.
• - Sanai, Abolmajd (1962) Sanai Divan, edited by Badi-ol-Zaman Forouzanfar, Tehran: Negah, third edition.
• - ــــــــــــــ (1996) Hadigheh Al-Hadigheh, edited by Modarres - Razavi, Tehran: University of Tehran, fourth edition.
• - Shamisa, Sirus (2004) Poetry Stylistics, Tehran: Mitra.
• - ــــــــــــــ (1999) Literary Criticism, Tehran: Ferdows.
• - Farshidour, Khosrow (2003) On Literature and Literary Criticism, Tehran: Amirkabir, Second Edition.
• - ــــــــــــــ (2013) Today's Detailed Order, Tehran: Sokhan, Fourth Edition.
• - Firoozian, Mehdi (2012) "Musical ambiguity in Khaghani's divan and its comparison with Hafez's divan" Specialized Journal of Persian Stylistics and Poetry (Spring of Literature), Volume 5, Number 2, 293-313.
• - Fotouhi Roud Majani, Mahmoud (2007) Rhetoric Image, Tehran: Sokhan.
• - ــــــــــــــ (2011) Stylistics, Tehran: Sokhan.
• - Kristova, Julia (2002) Kalam, The Conversation of Verman, translated by Payam Yazdanjoo, Tehran: Center.
• - Kadkani, Mohammad Reza (1993) Whips of conduct, Tehran: Agah.
• - ــــــــــــــ (1998) In the climate of lighting, Tehran: Agah.